HSP- Vrije Tijd, Eenzaamheid, Zwijgzaamheid, Verlatenheid | Elaine Aaron

Nederlandse vertaling Jeanne voor nieuwetijdskind.com © 2013

Ik wil een lofzang houden op het waardevolle van het alleen-zijn, speciaal voor hoog gevoelige mensen (HSP’s). We hebben vrije tijd nodig om bij te komen en gewoonlijk doen we dit wanneer we alleen zijn, maar eenzaamheid is een speciale vorm van alleen zijn. Zwijgzaamheid en verlatenheid verdienen eveneens een toelichting. 

Deze vier woorden zijn de sleutel tot wie we zijn.

Vier woorden: Vrije Tijd, Eenzaamheid, Zwijgzaamheid, Verlatenheid

Psychologe Elaine Aron: het boegbeeld van de HSP’s

Vrije Tijd

HSP’s hebben hier veel behoefte aan. Natuurlijk is teveel vrije tijd voor niemand goed. Dan zou je jezelf isoleren, wat toe te schrijven is aan angstgevoelens of onevenredige bezorgdheid en dat mag zich zo niet uiten. Maar de meesten van ons hebben last van een ander probleem: de wereld verwacht van ons dat we leven alsof we niet hoog gevoelig zijn, we mogen niet te vaak niets doen. Wij hebben echter, eenvoudig omdat het onze natuur is, absoluut het niets-doen nodig om van de vele stimuli te herstellen en om onze ervaringen te verteren, hiervan te leren en dan weer terug te keren in de wereld om ons weer met anderen, met onze passie, onze talenten te verbinden.

Het grootse deel van dit verteringsproces vindt in het onderbewuste plaats – gedachten, gevoelens en beelden drijven voorbij. Het is gemakkelijk en natuurlijk. Soms is het niets-doen gewoon een film kijken, naar de radio luisteren, of lichte lectuur lezen, iets wat onze drukke geest kalmeert en ons een poosje afleidt van al die zaken die ons overweldigen. Maar we hebben ook tijd nodig voor dat ‘verteringsproces’ en dat kunnen we beter zonder afleiding doen. Daarom is de kwaliteit van onze vrije tijd zonder  afleiding even belangrijk als hoe we onze tijd besteden waarin we een goede actieve periode hebben.

Ik heb altijd gezegd dat meditatie goed is, vooral die meditatie die ‘zichzelf overstijgt’ (zoals transcendente meditatie), het is beter dan het focussen van de geest, want dit kan als inspanning aanvoelen. Maar tweemaal per dag twintig minuten mediteren kan, hoewel het erg efficiënt is, niet genoeg zijn. Soms is het nodig deze periode uit te breiden.

Eenzaamheid

Ik denk dat eenzaamheid een speciaal type niets-doen is, waarbij we wachten en ons voorbereiden op de verbinding met ‘iets diepers’, met iets wat voor ons op de een of andere manier goed aanvoelt. Het lijkt alsof het woord eenzaamheid meestal zo wordt gebruikt. Monniken en kluizenaars zoeken verbinding met God. Yogi’s en Boeddhisten zoeken verbinding met het Absolute. Kunstenaars zoeken verbinding met hun muze. Wetenschappers zoeken verbinding met de tot nu toe niet ontdekte essentiële grondslagen van de natuur. Velen van ons zoeken verbinding met de natuur zelf, misschien de enige manier om bij al die verbindingen uit te komen. Misschien verloren we het een paar uur geleden, een paar dagen geleden of misschien verloren we het in onze jeugd. Maar we willen het terug. We voelen dat we ons dan van alle uiterlijke verleidingen moeten afsnijden en dus zoeken we de eenzaamheid op.

De meest intense periode van alleen-zijn strekt zich over een langere tijd uit, in ieder geval een hele avond. Waarschijnlijk zul je niet stil zitten en gedurende die hele tijd ‘bereid’ zijn, te contempleren of reflecteren. Je gaat door met je wereldse klusjes – wat bereiden van eenvoudig voedsel, schoon maken, een wandeling maken, je huis op orde brengen. Maar je richt gemakkelijk je aandacht op je innerlijke aanwezigheid, op wat plaats vindt in je geest. Het is een soort actieve passiviteit waarbij je klaar staat, maar dat is dan ook alles.

Misschien lees je iets wat je inspireert, maar je voelt niet echt de behoefte om iets te doen of iets te zoeken, omdat dat waar we op wachten reeds bij ons aanwezig is. We hoeven alleen bereid te zijn het op te merken. Misschien komt het van binnenuit, of is het een antwoord op iets van buiten. We hoeven alleen maar gereed te zijn om het op te merken. Misschien merkt een deel van jou het reeds op, maar ben je je er nog niet van bewust. Misschien ontken je het of betwijfel je het op zijn minst. Maar als je heel erg stil bent, zul je waarschijnlijk beginnen aan te voelen dat het daar aanwezig is. Je zou het zelfs kunnen toespreken, en het kan ook tot jou spreken. Stil-zijn is hoe dan ook precies goed. Inderdaad, stilte is waarschijnlijk het allerbeste.

Zwijgzaamheid

Zwijgzaamheid is als ambrozijn dat onze eenzaamheid voedt. Daarom betekent eenzaamheid alleen zijn. Tussen mensen onderling zijn woorden nodig, maar wanneer we met iets diepers verbonden zijn, gaat dit dieper dan woorden kunnen uitdrukken, dus kan zwijgen de enige manier zijn. Zwijgen geeft de hersenen rust. Je geest kan nog gedurende enige tijd doorgaan met kletsen, blijft hier soms ook nog een beetje mee doorgaan, maar dat is in orde. Dat geklets maakt deel uit van waar jij je aandacht aan schenkt. Je laat toch die gebieden in het brein met rust die bedenken wat je gaat zeggen, wat je anderen gaat antwoorden en die duidelijke zinnen formuleren.

Rainer Maria Rilke

Tijdens het zwijgen kun je merken dat er iets anders tot je is gekomen. Misschien is het er al een tijdje, maar nu vraag je je verwonderd af wie of wat dit rondom jou is? Misschien heb je het ooit geweten en vergat je het weer en nu herinner je je het weer. Het belangrijkste is dat je dit ‘ik weet’ gevoel hebt en dat je het weer opnieuw zult weten. De herhaling van dat weten dat in eenzaamheid tot je komt, begint je een gevoel van vertrouwen te geven dat het altijd terug zal komen, dat het iedere keer gemakkelijker zal gaan.
Natuurlijk kan eenzaamheid aanvoelen als een droge, steriele periode of zelfs als een depressie. Toch blijf je je om de een of andere reden vol leven voelen. Zolang dat zo is, is het de moeite waard om deze periode langer te laten duren. Rilke schrijft:

  “U moet uzelf in uw eenzaamheid niet in verwarring laten brengen door het feit dat er iets in u leeft dat naar buiten wil komen. Juist dit verlangen, als u het rustig en voorzichtig als een instrument gebruikt, zal u helpen uw eenzaamheid over een grote ruimte uit te breiden. De meeste mensen hebben (met de hulp van conventionele middelen) gemakkelijke oplossingen gezocht en zich naar de meest comfortabele kant van dat gemakkelijke gekeerd; maar het is duidelijk dat we moeten vertrouwen op wat moeilijk is; alles wat leeft, vertrouwt hierop, alles in de Natuur groeit en verdedigt zich op de een of andere manier en is op spontane wijze zichzelf, probeert ten koste van alles zichzelf te zijn en streeft hiernaar tegen alle weerstand in. We weten weinig, maar dat we moeten vertrouwen op dat wat moeilijk is, is een zekerheid die ons nooit zal verlaten; het is goed om eenzaam te zijn, want eenzaamheid is moeilijk; het feit dat iets moeilijk is, moet juist een reden temeer voor ons te zijn om het te laten gebeuren.” 

Verlatenheid

Dit is een zwaarder onderwerp, hoewel het de meesten van jullie hopelijk niet overkomt. Rilke heeft het zeker bij het rechte eind wanneer hij in moeilijke tijden de eenzaamheid opzoekt. Soms kunnen we echter eenvoudigweg niet veel eenzaamheid verdragen. Voor een aantal mensen voelt het bijna aan alsof het naar een ongezonde toestand voert. Het lijkt alsof men in het universum volkomen alleen is. In die eenzaamheid lijkt het alsof men niet meer met het moederschip verbonden is, door niemand meer gezien wordt, in een koude, lege ruimte drijft, wachtend op zuurstof om te vluchten. Of je voelt je als achtergelaten op een eiland met niemand die naar jou op zoek is, of iemand die je op de verkeerde plaats zoekt en je bijna dood verklaart. Het ergste van alles kan het voelen alsof je door het menselijk ras verbannen bent en zelfs ‘buiten het bereik van God’.




Dat type volkomen verlatenheid is een angstaanjagend, afschuwelijk gevoel, en wanneer het optreedt, wees er dan verzekerd van dat ook dit een gevoel is dat je van vroeger kende. Het is een archetype, waarvan we allemaal weten hoe verschrikkelijk het is om zo alleen te zijn, maar het archetype wordt alleen geactiveerd als je in je verleden teveel dat gevoel van alleen-zijn hebt meegemaakt.
Laten we dit onder ogen zien: Eenzaamheid voelt alleen goed wanneer je weet dat er een einde aan komt wanneer je dit verkiest, en wanneer je terug kunt gaan naar iemand die om je geeft. Als je niet precies het moment kunt uitkiezen, is het in ieder geval nodig dat je weet dat het niet lang zal duren voordat diegene die er nu niet is, ervoor kiest om weer bij jou te zijn. Als je uitprobeert om alleen te zijn, maar je je verlaten voelt, hoewel anderen toch om jou geven, dan voel je iets uit het verleden en het is bijna zeker dat dit uit je jeugd komt.

 

Kinderen hebben het nodig dat zij weten dat iemand in de buurt is, en niemand ontgroeit hieraan. Zelfs apen die in totale eenzaamheid leven, behoren tot een gemeenschap. Ons overleven hangt af van het feit dat we deel uitmaken van een groep, om te beginnen met twee personen, wij en degene die het eerst de zorg voor ons draagt. Maar het is, tenminste in onze westerse cultuur, niet te vermijden dat kinderen alleen worden gelaten. Wanneer je een tijdje alleen gelaten wordt, zolang als bij je leeftijd past, en je roept naar iemand die antwoord geeft, kan dit een goede ervaring zijn. Het kind verwerft zo een gevoel van macht en veiligheid in dat roepen en in het vertrouwen gevende antwoord dat er iemand komt. Het bouwt veiligheid op die nodig is voor wanneer kinderen er voor kiezen met hun vrienden weg te gaan of om alleen te zijn. Maar zij hebben het nodig te weten dat deze kostbare onafhankelijkheid of die periode van alleen zijn niet het moment mag zijn waarin degene waarop zij vertrouwen stiekem wegsluipen en hen achterlaten.

Het gebeurt zo vaak dat kinderen leren dat het gevaarlijk is om alleen te willen zijn. Ik denk dat er twee stadia zijn waarin dat het moeilijkst is. Vooral voordat kinderen kunnen lopen en zelf iemand kunnen gaan zoeken, zijn ze hulpeloos. Maar ouders hebben ook hun eigen tijd nodig waarin ze alleen willen zijn, en ze hoeven ook wel eens niet te antwoorden. De baby huilt en er is niemand. Bij een moe kind is het goed even te wachten met antwoorden, vooral wanneer het kind weet dat er toch iemand in de buurt is, het zorgt juist voor dat beetje ruimte voor elkaar. Wanneer het te lang duurt, voelt het kind echter alsof zijn of haar wereld uiteenvalt. Het lijkt alsof zijn eigen zelf desintegreert, omdat er niemand is om te reflecteren dat het jonge, nog nauwelijks gevormde ego, bestaat, en wij hebben allemaal, ons hele leven, die reflectie nodig. Daarom is eenzame opsluiting zo verwoestend. Mensen die dit overleven, vinden een manier om niet alleen te zijn, zij denken bijvoorbeeld voortdurend aan iemand die zij liefhebben. Sommigen zeggen later zelfs dat een engel of spirituele bezoeker hen gezelschap heeft gehouden.

Een andere kwetsbare periode is wanneer er over een flink kind, bijvoorbeeld een hooggevoelig kind, te vroeg geoordeeld wordt dat het oud genoeg is om alleen te blijven. Hij/zij voelt zich erg verantwoordelijk en is er trots op als een kind gezien te worden die niet in de problemen komt. Maar toch is het nog te vroeg om voor meer dan een paar uur alleen gelaten te worden. Ouders moeten nodig naar hun werk, of zij willen ergens anders heen, dus is er altijd oppas. Tegelijkertijd kan het hooggevoelige kind jammer genoeg een hekel hebben aan een stimulerende groepsoppas of babysitter die onvoorspelbaar en geheimzinnig lijkt te doen; dan lijkt het dus de beste oplossing het kind alleen te laten. Dat is het echter niet. Te lang is te lang.



Wanneer een kind verschillende malen die ervaring van het uiteenvallen van het zelf heeft meegemaakt, leidt dit er bijna onvermijdelijk toe dat een jong volwassene die alleen is, zich verschrikkelijk voelt: alsof er niemand bestaat of dat er niemand bij hem/haar wil zijn. Zelfs wanneer er liefdevolle personen aanwezig zijn, lijkt het alsof ze er niet zijn. Wanneer je dan alleen thuis bent, vind je manieren om de leegte op te vullen door t.v. te kijken of je krampachtig in een bepaalde activiteit te storten, maar het zou beter zijn de oorzaak van deze angst onder ogen te zien en hier aan te werken.

Verlatenheid overwinnen

Ik weet dat ik eigenlijk psychotherapie zou moeten voorstellen. Maar voor sommige van jullie levert dit zijn eigen problemen op, namelijk problemen op financieel gebied en bij het zoeken naar de juiste persoon. Om te beginnen kun je aan iemand die jou graag mag, proberen te vertellen wat er in je omgaat – dat je zou willen dat je blij kunt zijn met een bepaalde mate van eenzaamheid, maar dat je je in plaats daarvan verlaten voelt. Waarschuw die persoon wanneer je een bepaalde tijd, bewust en weloverwogen, alleen zult zijn en vraag of je kunt telefoneren, sms’en of e-mailen. De ander kan later antwoorden. Het kind in jou heeft het nodig te weten dat er een antwoord zal komen.

Lijkt het alsof er niemand is die jou graag mag? Dat je werkelijk alleen bent? Alle eerlijkheid gebiedt me te zeggen dat de wereld vol is met mensen zoals jij, die geliefd willen worden. Misschien denk je dat ze slecht gezelschap zullen zijn, maar misschien komt dat omdat iemand ooit op die manier over jou dacht en jij hiervan leerde om op die manier over anderen te denken. Probeer je open op te stellen. Als je werkelijk wanhopig bent, kunnen mensen terug krabbelen, of misschien heeft die persoon, niet zoals jij, allerlei vrienden die hij/zij kan vragen. Maar ga op zoek naar een vriend en iemand anders die ook een vriend nodig heeft, is de beste keus. Kijk niet naar hoe die persoon zich aan jou voordoet, maar kijk voorbij de oppervlakkige blik naar zijn/haar ziel en verwacht geen volmaaktheid. Te leren hoe je kunt omgaan met de moeilijkheden die in een vriendschap altijd de kop op steken, geeft je persoonlijke groei. (Kijk voor meer suggesties in mijn boek, De kracht van zelfwaardering.)

 

Het is het waard

Het is zo dat je hier uiteindelijk boven uit kunt groeien (het gebeurde bij mij, dus ik weet het), en het is de moeite waard. Eenzaamheid is vanwege vele redenen waardevol, en een hiervan is dat het ons voorbereidt om op een meer vervulde manier met anderen om te gaan. Het geeft ons ook een diepere vrede. Het schenkt ons tijd om gevoelens naar de oppervlakte te laten komen. Tijd om creatieve inspiratie te laten oprijzen. In eenzaamheid kunnen we tot besluiten komen, besluiten die ons dwars zaten toen we op een meer actieve wijze met het probleem worstelden. Spirituele geschenken komen dikwijls in eenzaamheid tot ons. Ook als er niets komt, is eenzaamheid zelf een geschenk.

 

Wanneer anderen denken dat eenzaamheid vreemd is

We leven in een tijd dat eenzaamheid – je terugtrekken uit de wereld, “niets doen”, in stilte verblijven – voor mensen die niet hoog gevoelig zijn, bijna niet te begrijpen is. Iedereen sms’t, is op facebook en geniet van deze nieuwe dingen, deze gemakkelijke manieren om contact te leggen. Op deze manier leven achter iedere vingeraanraking veel mensen en dat geeft plezier. Het is ook een steun. We kunnen dan niet altijd geheel en al verlaten zijn. Iemand zal ons altijd antwoorden  zoals wij anderen antwoorden.

We horen ook dat hoe meer we met anderen verbonden zijn, hoe gezonder en gelukkiger we zullen zijn. En dat is werkelijk waar, maar voor de een geldt dit meer dan voor de ander. Ik denk echter niet dat er veel goed onderzoek is gedaan naar het feit dat een bepaalde mate van doelgerichte eenzaamheid in iemands leven die persoon gezonder, gelukkiger maakt en hem/haar uiteindelijk een diepere verbinding geeft dan anderen. Zelfs Martin Buber, die beweerde dat relaties hebben het ware spirituele pad is, zei: “Eenzaamheid is de plaats van reiniging.” Er moet een heel samenhangend “Ik” bestaan voordat men binnen kan gaan in de Ik-Gij relatie.





Nu belanden we bij het onderzoek van onszelf. Helpt het ons of niet? Als het helpt, dan zul je voor hen, die je wens naar eenzaamheid tamelijk verwarrend vinden, een leider, een mentor, een rolmodel zijn. Zij zullen nieuwsgierig zijn naar dat wezen dat alleen is, alsof je zou zeggen: “Leg je mobieltje neer en luister – daar zingt een vreemde vogel.” Zij zullen meer willen weten. Net zoals iemand terug getrokken kan worden naar de natuur, en speciaal naar dieren, stoppen zij op een gegeven moment en merken dit op, dan zullen ook zij op een natuurlijke wijze naar de eenzaamheid worden terug getrokken, ooit worden zij nieuwsgierig, worden rustiger en nemen dit waar.

Het is echter niet je taak om iemand anders met jouw eenzaamheid vijandig te bejegenen. Je hoeft alleen getrouw te zijn aan je eenzaamheid wanneer je het nodig hebt, en te voelen dat hiermee niets verkeerds in jou schuilt. Je bent niet de enige die af en toe alleen wilt zijn. Hier volgen enige favoriete mentoren van mij, die mij aanmoedigen wanneer ik de eenzaamheid verkies.

Thomas Merton, een monnik, is onze expert in eenzaamheid. Het eerst van al zegt hij:

"Eenzaamheid is een manier om de geest te verdedigen tegen het moordende kabaal van ons materialisme.” Hij zegt ook: “Ik verdedig geen pseudo ‘mystieke kluizenaar’, maar sommige onder ons moeten alleen zijn met zichzelf. Noem het privacy, als je wilt. Maar wij moeten denken en werk verrichten dat een bepaalde stilte en alleen-zijn vraagt. We hebben tijd nodig om ons werk van meditatie en schepping te volbrengen.”

Als iemand zegt dat je een sociaal geïsoleerd wezen bent, herinner je je dan deze woorden van Merton: “In diepe eenzaamheid vind ik de tederheid waarmee ik werkelijk mijn broeders kan beminnen. Hoe meer ik alleen ben, hoe meer genegenheid ik voor hen voel… Eenzaamheid en zwijgen leren me mijn broeders lief te hebben om wat zij zijn, niet om wat zij zeggen.”
Tenslotte waarschuwt hij dat

“Eenzaamheid niet iets is waar je in de toekomst op moet hopen. Het is eerder een verdieping van het tegenwoordige en wanneer je er nu niet naar zoekt, zul je het nooit vinden.”

De dichter Rilke zegt:

“Eén ding is noodzakelijk: eenzaamheid. Je in jezelf terugtrekken en gedurende uren niemand ontmoeten – daar moeten we aan toe komen. Eenzaam zijn zoals een kind dat alleen is wanneer volwassenen komen en gaan.” En opnieuw zegt hij: “Wat toch nodig is, is slechts dit ene: alleen-zijn, een diep innerlijk alleen-zijn. Om binnen in jezelf rond te wandelen en gedurende uren niemand te ontmoeten – dat zou je dienen te bereiken.”

Wat je geliefden betreft die dit helemaal niet begrijpen, zegt hij:

“Liefde bestaat hierin, dat twee eenzaamheden elkaar beschermen en aanraken en groeten.”

Carl Jung overpeinst:

Eenzaamheid is voor mij een bron van heling die mijn leven het waard maakt om geleefd te worden.”

En een van die waarlijk poëtische dichters, William Wordsworth, zegt het zo lieflijk:

“Wanneer we door de zich haastende wereld te lang van onze betere zelven gescheiden zijn, kwijnen we weg. Ziek van de zakelijkheid, vermoeid van de pleziertjes, hoe genadevol, hoe weldadig is dan de eenzaamheid.”

Tenslotte denk ik dat de kern van dit artikel door Honore de Balzac wordt samengevat:

“Eenzaamheid is prachtig, maar je hebt iemand nodig om te zeggen dat eenzaamheid prachtig is.”

We hebben elkaar toch, altijd, nodig.

Elaine Aron


Nederlandse Vertaling nieuwetijdskind.com door Jeanne